2024-2029-жылдар үчүн Ат-Башы айыл аймагынын социалдык-экономикалык өнүгүү программасын бекитүү жөнүндө

1-БӨЛҮК . АЙМАКТЫН ЖАЛПЫ МҮНӨЗДӨМӨСҮ

Географиялык абал

Ат-Башы айыл аймагы (АА) — Кыргыз Республикасынын Нарын облусунун Ат-Башы районунун  административдик борбору .

Облустун борборунан алыстыгы – 45 км.

Республиканын борборунан алыстыгы -  400 км.

Жакынкы темир жолго чейинки аралык  - 280 км.

Бишкек-Нарын-Торугарт унаа жолуна чейин -  7 км.

Жакынкы аэропортко чейинки аралык -  68 км.

Айыл аймагы үч айылдан турат: Ат-Башы, Ак-Жар, Ача-Кайынды .

Жалпы аянты (га)

3803,05 кв. км

Ландшафт жана жаратылыш шарттары

Климаты кескин континенттик, тоолуу, жайы салкын, кышы узак. Мамлекеттик чек арага жакын, тоолуу аймак.

Туристтердин саны жыл сайын өсүүдө. Биздин кооз жаратылышыбыздын, таза абабыздын, тунук суубуздун, бийик аскалуу тоолорубуздун жана тоодогу байыркы көчмөндөрдүн баалуулуктары, үрп-адаттары жылдан жылга сакталып келген элибиздин меймандостугунун аркасында чет элдик туристтердин кызыгуусу артууда.

АА калкы (адамдар),

анын ичинде:

25331 адам, анын ичинен аялдардын саны 12 895 адам

Ат-Башы айылы  (АА борбору)

14669 адам

Ак-Жар айылы

5335 адам

Ача-Кайынды айылы

5339 адам

СЭӨПтүн максаты

СЭӨПтүн максаты: Айыл аймагынын калкынын бардык аспектилерин жана жашоо шарттарын жакшыртуу, анын ичинде азыркы жана келечек муундардын экономикалык, социалдык жана экологиялык бакубаттуулугун жогорулатуу.

Ат-Башы ААнын экономикасы мал чарбачылыгына, өсүмдүк өстүрүүгө жана туризмге багытталган, инновациялык ыкмаларды колдонуу менен кичи жана орто бизнес ачылган, жеке ишкерлер экологиялык жактан таза айыл чарба өндүрүшүн өнүктүргөн, тиричилик инфраструктурасы жогору болгон аймак.

Бул СЭӨПтө каралган милдеттерди ишке ашыруунун натыйжасында социалдык-коммуналдык инфраструктура жакшыртылып, калктын бардык катмары үчүн, анын ичинде балдар, жалгыз бой энелер, кары-картаңдар, мүмкүнчүлүгү чектелген адамдар үчүн ыңгайлуу, жагымдуу жана жашоонун бардык шарттары менен коопсуз болгон аймак. ААнын калкы таза суу жана байланыш менен камсыздалып, билим берүү, маданият, спорт, саламаттыкты сактоо, санитария, көрктөндүрүү, жашылдандыруу тармактарында кызмат көрсөтүүлөрдүн сапаты жогорулайт. Ички жолдор, көпүрөлөр калыбына келтирилип, көчөлөргө түнкү жарыктар орнотулат.

2 БӨЛҮК. КАЛК

2.1. (таблица) Калк жана эмгек ресурстары

Категория

факт

күтүү .

болжолдоо

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

Калктын жалпы саны (жыл башындагы туруктуу калктын саны, адам)

25 331

25 584

25 865

26 176

26,516

26781

27048

27319

алардын арасында аялдар

12,895

12,995

13 002

13 010

13 020

13050

13070

13095

Өсүү темпи (%)

0%

1%

1%

1%

1%

1%

1%

1%

Эмгекке жарамдуу курактагы калк (адамдар)

15,594

15 654

15,659

15,664

15,669

15700

15720

15735

алардын арасында аялдар

Өсүү темпи (%)

2%

0%

0%

0%

0%

0%

0%

0%

Иш менен камсыз болгон калк (адамдар):

12,545

12 640

12,679

12,726

12780

12792

12800

12810

алардын арасында аялдар

Айыл чарба

8 321

8 358

8 369

8 372

8380

8385

8396

8401

өнөр жай

1,519

1,546

1,549

1,558

1560

1565

1570

1585

Иштетүү

40

42

45

48

52

54

56

58

Электр энергиясы

64

68

70

73

75

78

83

88

Курулуш

1,266

1 270

1,278

1 280

1286

1289

1298

1305

Соода

1 100

1 115

1 120

1 135

1 137

1142

1147

1152

Транспорт жана байланыш

215

218

222

229

235

239

245

249

Башка кызматтар (туризм)

20

23

26

31

35

37

39

41

Кайра иштетүү

-

-

-

-

-

-

-

-

Жумушсуз калк (адамдар) :

445

443

440

438

430

426

420

417

алардын арасында аялдар

Өсүү темпи (%)

-8%

0%

-1%

0%

-2%

-3%

-4%

-4%

Жакырчылыктын чегиндеги калк (адамдар)

551

492

491

486

484

489

490

492

алардын арасында аялдар

Өсүү темпи (%)

-3%

-1%

0%

-1%

0%

0%

1%

1%

Миграцияланган эмгекке жарамдуу калк (эл аралык миграцияга байланыштуу кеткендер, адамдар)

86

85

84

86

82

85

89

92

алардын арасында аялдар

Өсүү темпи (%)

-18%

-1%

-1%

2%

-5%

3%

2%

2%

2.2. Эмгекке жарамдуу калктын санынын өсүшүн, иш менен камсыз кылуу маселелерин жана эмгек миграциясын талдоо

2022-жылы ААнын жалпы калкы 25 331 адамды түздү , анын ичинен 12 436 эркектер , аялдардын саны 12 895 киши . Жылына төрөлгөндөрдүн саны 320 баланы түздү. Калктын өсүшүнүн болжолу жылына калктын өсүшүнүн 1% ашпайт . Божомолдоодо орто мөөнөттүү келечекте ички жана тышкы миграциянын өсүшү күтүлбөй тургандыгы, ошондой эле калктын сырттан агылып келиши эске алынган. Болжолдонгон калктын саны калктын табигый өсүшү жана азайышы менен жөнгө салынат (1-диаграмманы караңыз)

Ат-Башы АА калкынын жалпы санынын өсүү динамикасы

Эмгекке жарамдуу калктын саны 15 594 адамды түзөт. Орто мөөнөттүү келечекте эмгекке жарамдуу калктын өсүшү жогорку темптерди көрсөтпөйт жана болжол менен ошол эле деңгээлде сакталат ( 2- диаграмманы караңыз ), бирок бул мезгилден кийин бул чараларды ишке ашыруунун эсебинен жогору көрсөткүчтөрдү күтүүгө болот. Экономиканы өнүктүрүүгө багытталган программа, бул жаштардын сыртка агылышын олуттуу кыскартууга жана ошону менен эмгекке жарамдуу калктын кыйла олуттуу өсүшүнө алып келиши мүмкүн .

Ат-Башы ААнын эмгекке жарамдуу калкынын өсүү динамикасы

Ат-Башы ААда 2022-жылы жалпы эмгекке жарамдуу калктын иш менен камсыз болгон калктын үлүшү (12545 адам) 80%ды түздү , бул кыйла жогору көрсөткүч жана болжолдуу эсептөөлөр боюнча ал азайбайт, ал тургай өсүүнү көрсөтөт. 2026-жылга салыштырмалуу 1,5%ды түздү . Иш менен камсыз кылууда эң чоң үлүштү айыл чарбасы ээлейт – кызматкерлердин жалпы санынын 66% ы (2022-ж. 8321 адам). Өнөр жай, соода жана курулуш сыяктуу ишмердүүлүктүн башка тармактары кызматкерлердин жалпы санында 10-12% дан ашпаган үлүшүн көрсөтүү менен кыйла артта калууда . Бул АА аймагынын жана бүтүндөй региондун экономикасынын айыл чарба багыты менен түшүндүрүлөт.

ААда расмий катталган жумушсуздардын саны 445 адамга чейин кыскарган, бул эмгекке жарамдуу калктын 2,8% түзөт - бул дүйнөлүк практиканын стандарттары боюнча эң төмөнкү көрсөткүчтөрдүн бири. Болжолдоо жумушсуздардын санынын кескин кыскарышын болжолдобойт, анткени мындай аз үлүшү мүмкүн болгон статистикалык каталардан улам алдын ала айтуу кыйын. Ошол эле учурда өнөр жай өндүрүшүнүн жана чакан бизнестин начар өнүгүшүнөн улам жумушсуздуктун өсүшүнүн олуттуу тобокелдиктери бар, ошондуктан СЭӨП  экономиканы өнүктүрүү жана инклюзивдик өсүү бөлүмдөрүндөгү саясаты калкты көбүрөөк иш менен камсыз кылуу боюнча чараларды камтыйт. Анын ичинде айыл чарба продукциясын кайра иштетүүчү ишканаларды жана фабрикаларды куруу, ошондой эле ишкердикти өнүктүрүү үчүн шарттарды түзүү ниеттери бар. АА аймагынын мейкиндик өзгөчөлүктөрүн караган бөлүмүндө жаңы өнөр жай зоналарын түзүү (жер участокторун өнөр жай жерлерине айландыруу аркылуу) каралган.

Миграцияланган эмгекке жарамдуу калктын саны 2022-жылга карата 86 адамды түздү – республиканын башка региондорунун көрсөткүчтөрүнө салыштырмалуу бул өтө аз сан. Ал эми болжолдоодо мындай кичинекей көрсөткүчтүн да азайышы каралганы менен, жаштар үчүн келечектүү жумуш орундарынын жоктугунан, ошондой эле ички миграциянын күчөшүнүн мүмкүн болуучу тобокелдиктерин эске алуу зарыл. Жаштарды ААа экономикада устөмдук кылган айыл чарба тармагында иштеши керек.

СЭӨП калкты иш менен камсыз кылуу боюнча чараларды ишке ашырууну карайт:

• жаштарга ар кандай тренингдерди жана билим берүү курстарын табууга жана бүтүрүүгө көмөк көрсөтүү;
• үйдө отурган аялдарды жана кыздарды бала бакчаларга жана тигүү цехтерине жумушка тартууга жардам берүү;
• бизнес ачууда калкка жардам көрсөтүү.

Корутундулар жана сунуштар :

Калктын жалпы санынын өсүшү анча деле чоң эмес – жылына 1%, ал калктын табигый өсүшү жана табигый азайышы менен гана жөнгө салынат.

Эмгекке жарамдуу калктын саны өскөн жок .

Эмгекке жарамдуу калктын жалпы санында иштеген калктын үлүшү кыйла жогору – 80% жана өсөт. Калктын көбү айыл чарбасында 66% иштейт .

Жумушсуздуктун деңгээли төмөн – эмгекке жарамдуу калктын 2,8% .

Миграцияланган эмгекке жарамдуу калктын саны республиканын башка аймактарына салыштырмалуу өтө аз.

Жогорку иш менен камсыз кылууну мындан ары да камсыз кылуу экономиканы: айыл чарбасынын басымдуу секторун жана али начар өнүккөн өнөр жайды өнүктүрүүгө негизделет.

3-БӨЛҮМ. КЫЗМАТ КӨРСӨТҮҮЛӨР ЖАНА ЖЕРГИЛИКТҮҮ ИНФРСТРУКТУРА

3.1. (таблица) Кызматтар жана жергиликтүү инфраструктура

Категория

факт

күтүү .

болжолдоо

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

Таза ичүүчү сууга жетүү (%)

27%

30%

40%

50%

60%

65%

70%

75%

Үй чарбаларын катуу калдыктарды чыгаруу менен камтуу (%)

40%

45%

50%

55%

60%

65%

70%

78%

Ички асфальтталган жолдор канааттандырарлык абалда (%)

35%

40%

43%

57%

63%

65%

70%

73%

Коомдук жайларды жарыктандыруу (%)

55%

60%

70%

75%

80%

90%

100%

100%

Спорт секцияларына тартылган жарандардын саны (адамдар)

600

650

700

900

1300

1500

1700

1750

анын ичинде аялдар (кыздар)

189

192

198

200

220

230

250

310

Маданият тармагындагы ийримдерге тартылган жарандардын саны (адамдар)

500

650

700

950

1500

1550

1600

1640

анын ичинде аялдар (кыздар)

260

268

270

273

275

280

285

305

Балдарды мектепке чейинки билим берүү менен  камтуу (%)

45%

50%

58%

60%

65%

70%

75%

78%

Балдарды орто билим берүүгө камтуу (%)

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

100%

10 000 калкка эсептегенде врачтардын жана орто медициналык персоналдын саны( район боюнча)

236

238

240

242

245

247

249

251

Калкты турак-жай менен камсыз кылуу (%)

47%

50%

55%

60%

70%

75%

80%

83%

3.2. Учурдагы кырдаалды талдоо

Таза ичүүчү суу менен камсыз кылуу : 2023-жылга карата калктын 30% гана таза суу менен камсыз болот, бул төмөнкү көйгөйлөр менен шартталган:

• Ат-Башы айылында суу түтүктөрү эскирип, жараксыз, Ак-Жар айылында таза суу жок;
• Ача-Кайыңды айылына жакын жайгашкан жаңы конуштарга кошумча суу түтүктөрү тартылган эмес;
• Айыл тургундары тиричилик жана ичүүчү суу менен жер астындагы кудуктардан берүү жолу менен камсыздалат, ал эми ААнын аймагында канализация жок болгондуктан, тиричилик саркынды суулары жерге (септик) кирип кетет;
• Ичүүчү суу менен камсыздоонун тарифтик саясаты бекитиле элек;
• Калк көбүнчө таза суу үчүн төлөмдөрдү өз убагында төлөбөй келет.

АА калкынын 60% ын суу менен камсыз кылуу пландаштырылууда (ушул документтин 3.3-бөлүмүн караңыз).

Үй чарбаларын катуу калдыктарды чыгаруу менен камтуу ошондой эле көйгөй болуп саналат жана 2023-жылы 45% деңгээлинде гана күтүлөт, төмөнкү көйгөйлөр жогорку пайызга жетишүүгө тоскоол болууда:

• Таштандылардын көп бөлүгү туура эмес сорттолбой же жок кылынбайт, бул таштанды полигонун башкарууга мүмкүн болбогон башаламандыкка алып келет;
• Таштанды контейнерлеринин жетишсиздиги;
• Таштандыларды чогултуу үчүн жумушчулардын жетишсиздиги, эмгек акынын аздыгы;
• Таштандыларды кайра иштетүүчү жабдуулардын жетишсиздиги.

2023-жылдын башында таштанды чыгаруу тарифи ар бир үй үчүн 100 сомдон белгиленип, жалпы кожолуктардын 25%ы төлөмдөн бошотулган.

60% га чейин жогорулатуу пландаштырылууда (ушул документтин 3.3., 7.2. жана 7.3. пунктчаларын караңыз).

Ички жолдордун абалы: Айыл аймактын ички жолдорунун узундугу жалпы 88,1 км тузот. 2023-жылы ААдагы асфальтталган жолдордун үлүшү 40% түзөт . ААнын жол тармагы төмөнкүдөй көйгөйлөргө туш болууда:

• АА аймагындагы ички жолдорду асфальттоого каражат жетишсиз;
• Айыл ичиндеги чоң жолдун боюнда жөө жүргүнчүлөр үчүн тротуардын жоктугу;
• Керектүү сандагы жол белгилеринин жоктугу;
• Кээ бир үй чарбаларында үй, тосмо же дубал тротуар линиясына чейин созулат;
• Таштак жолдордо шагыл жок;
• Дарыялар жана суулар менен өтүүчү жолдордогу көпүрөлөр талапка жооп бербейт;

60% асфальтталган жолдорго жетишүү күтүлүүдө, бул үчүн жыл сайын 3 км жолго асфальт төшөө керек.

Коомдук жайларды көчөлөрдү жарыктандыруу менен камтуу 2023-жылы 55% түздү, бул маселени чечүү каражаттын жетишсиздиги жана АА калкы тарабынан уюштурулган демилгелердин жоктугу менен татаалдашат.

80% га чейин жогорулатуу күтүлүүдө .

3-диаграммада жогоруда сүрөттөлгөн көрсөткүчтөрдүн иш жүзүндөгү жана болжолдуу динамикасы көрсөтүлгөн:

Ат-Башы АА жергиликтүү инфраструктурасынын көрсөткүчтөрү

Спорт: ААдагы спортчулардын саны 2023-жылга карата 600 адам деп болжолдонууда, бул чоң көрсөткүч эмес, бирок 2026-жылга карата спорттук машыгуу үчүн материалдык базаны өнүктүрүү жана спортту жайылтуу жолу менен аны 1700 адамга жеткирүү пландаштырылууда. Айыл аймакта спорттун өнүгүшүнө төмөнкү маселелер таасир этет:

• Заманбап талаптарга жооп берген заманбап спорт комплекстеринин жоктугу (талапка ылайык жооп берген спорт комплекс,спорт залдарда машыгууга балдардын саны осот);
• Спортчуларды даярдоо үчүн спорттук инвентарлар жетишсиз;
• Айыл жергесинде спорттук оюндарды өткөрүү боюнча демилгелердин жоктугу;
• Улуттук оюндарды өткөрүүгө колдоонун жоктугу;
• Улуттук ат оюндарын өткөрүү үчүн ипподромдун жоктугу;
• Аялдар үчүн атайын фитнес клубдун же атайын ден соолукту чыңдоо борборунун жоктугу;
• Чуркоо жана велосипед тебүү үчүн атайын бөлүнгөн/жабдылган аймактардын жоктугу.

Айыл өкмөт аппаратында жаштар менен иштөө жана спортту өнүктүрүү боюнча адистин жоктугунан улам каражаттын тартыштыгы курчуп жатат .

Маданий өнүгүү: Айыл аймакта 2 маданият үйү бар, райондун борборунда жайгашкан С.Андабеков атындагы маданият үйү, Ак-Жар айылында А.Ашырбеков атындагы маданият үйү, Ача-Кайыңды айылында Б.Дыйканбаева атындагы китепкана бар. 2023-жылга карата маданий иш-чараларга катышуучулардын саны 500гө жакын адамды түзөт, бул багытта дагы көйгөйлөр бар:

• Атайын уюштурулган маданий иш-чараларга көпчүлүктүн кайдыгерлиги;
• Ак-Жар айылынын маданият үйүн капиталдык оңдоого жана жабдууга шашылыш муктаждык бар;
• Маданият үйлөрүндө музыкалык аспаптардын (клавиатура, аккордеон, гитара ж.б.) жоктугу;
• Атайын форманын (көркөм кийимдердин) жоктугу;
• Бий залынын жана ага керектүү жабдуулардын жоктугу;
• Ача-Кайынды айылында маданият үйүнүн жоктугу .

4-диаграммада гендердик мүнөздөмөлөрдү эске алуу менен маданият жана спорт чөйрөлөрүндөгү көрсөткүчтөрдүн динамикасы келтирилген:

Ат-Башы ААнын маданиятын жана спортун өнүктүрүүнүн көрсөткүчтөрү

Ат-Башы айыл аймагына караштуу 5 орто мектеп 5 бала-бакча бар.Билим берүүдөгү негизги көйгөйлөр мектепке чейинки билим берүү тармагына байланыштуу, бала бакчаларда орундар жетишсиз жана көп сандагы балдар кезекте турат. 2022-жылы мектепке чейинки билим берүү кызматтары менен балдардын 45% гана камтылган. СЭӨПтө каралган чаралардын аркасында 2026-жылы балдарды бул кызматтар менен камсыз кылуу 65% га көбөйүшү керек.

Диаграмма 5. Балдарды мектепке чейинки билим берүү мекемелерине камтуу динамикасы Ат-Башы АА.

• Квалификациялуу окутуучу адистерди тартуу (орус, кыргыз, англис, ж.б.)
• Маалыматтык технологиялар боюнча адистерди даярдоо.
• Көп тилдүү билим берүүнү киргизүү .
• Окуу китептери менен камсыз кылуу (орус классы жана предметтери үчүн)
• Лабораториялык жабдуулардын жетишсиздиги, көрсөтмө куралдардын жетишсиздиги
• Балдар менен ата-энелердин ортосундагы байланышты чыңдоо жана - педагогика жана психология маселелери боюнча консультацияларды өткөрүү (Эне мектеби);
• Мектепти толук санариптештирүү, класстарга, ашканаларга, спорт залдарына видеокөзөмөл орнотуу;
• Дистанттык окутууга жана модулдук системага класстан тышкаркы иштерди киргизүү;
• Мектептердин материалдык-техникалык абалынын начардыгы .

Ден соолук маселелери :

Ак-Жар айылында 2002-жылдан бери №2 үй-бүлөлүк дарыгерлер тобу Ак-Жар айылынын элине медициналык жардам көрсөтүп келет. Жалпысынан 6 кызматкер эмгектенет. Учурда оорукананын ичи жана сырты жакшы абалда. Бирок, кээ бир медициналык жабдуулар жок. Айылдын санитардык абалы канааттандырарлык, бирок таза суунун жоктугунан айылда жугуштуу оорулар көп. Жугуштуу оорулардын чыгышы, бала бакчаларды, мектептерди жабуу фактылары катталган жок.

Саламаттыкты сактоо тармагында төмөнкүдөй көйгөйлөр байкалат:

• Үй-бүлөлүк дарыгерлер тобуна кадрлардын жетишсиздиги;
• Таза суунун жоктугунан гигиенаны сактоого шарт жок;
• Атайын медициналык мекемелердин жоктугу
• Калктын жугуштуу оорулар жөнүндө маалыматынын жоктугу;
• Тез жардам бригадасына керектүү жабдуулардын жетишсиздиги;
• Айыл ичинде чалуулар болгондо жөө басууга туура келет, эгер бейтап катуу ооруп калса, унаа керек

Корутундулар жана сунуштар :

Жергиликтүү аймактын инфраструктурасы , аны менен коштолгон кызматтар сыяктуу эле олуттуу жакшыртууга муктаж. Таза ичүүчү сууга жетүүнүн пайызы дагы эле өтө төмөн ( 30% ) суу менен камсыздоо тутумдарынын жоктугунан же эски суу менен камсыздоо системаларынын эскиргендигинен.

-тиричилик таштандыларын чыгаруу процесстеринин эскирген инфраструктурасы аларды үй чарбаларынан чыгаруу ( 45% гана камтуу) көйгөйлөрүнө жана полигондордун көзөмөлсүз өсүшүнө алып келет.

Каржылоонун жетишсиздиги ички жолдорду канааттандырарлык абалда кармоого мүмкүндүк бербейт – алардын 40% гана катуу катмарга ээ.

Маданиятты жана спортту өнүктүрүү үчүн жаңы обьектилерди түзүү, жабдууларды сатып алуу да талап кылынат.

мектепке чейинки мекемелерде орундардын жетишсиздиги көйгөйү бар – балдардын 45%ы гана мектепке чейинки билим берүү кызматтары менен камсыздалган.

Ошентип, көпчүлүк кызматтарды көрсөтүүнүн деңгээли жана жергиликтүү маселелердин чечилиши АА инфраструктурасынын абалынан көз каранды, бул олуттуу инвестицияны талап кылат. СЭӨП жергиликтүү инфраструктураны калыбына келтирүү боюнча кадамдарды, анын ичинде суу түтүктөрүн, жол участокторун жана бала бакчаларды курууну карайт. Бул долбоорлордун айрымдары республикалык бюджеттен бюджеттик инвестициялардын, өнүктүрүү фондорунун жана АРИС менен кызматташуунун алкагында макулдашылган. Кээ бир долбоорлор үчүн каржылоону табыш керек.

Калктын муктаждыктарын аныктоо боюнча чогулуштар өткөрүлгөн: 2023-жылдын 29-июнунда Ача-Кайыңды, Ак-Жар  айылдарында  чогулуш өткөрүлүп, төмөндөгү көйгөйлөр аныкталды: жер, сугат суу маселеси, таштанды, жол, мектепке чейинки билимдин жетишсиздиги, жарыктандыруу маселелери. Катышуучулардын саны 40 адам, анын ичинен аялдар 19 адам.

3.3. Жергиликтүү коомчулуктун артыкчылыктуу муктаждыктарын талдоо

Приоритет

Мүмкүн болгон чаралардын жалпы сүрөттөлүшү

Күтүлгөн натыйжа жана убакыт

Болжолдуу наркы ( миң сом )

1. Ат-Башы жана Ак-Жар айылдарынын калкын ичүүчү таза суу менен камсыз кылуу

Жаны скважина жана таза суу системасын куруу, суу системасын оңдоо

2024 - 2026 - Борбордук суу түтүктөрү жана жаңы филиалдар салынат. Ичүүчү таза суу менен камсыз болгон калктын үлүшү 60% га чейин өсүүдө .

546 000,0

2. Ички жолдордун абалын калыбына келтирүү, таштак жолдорго асфальт төшөө

Ача - Кайыңды айылынын борбордук көчөсүнүн 1,5 чакырымын оңдоо иштерин жүргүзүү .

Ат-Башы, Ак-Жар айылдарынын ички жолдорунун жылына 3 км жолду жол департаментине сунуштоо

2023 – 2024-2026

Ички жолдордун абалы жакшырып, инфраструктураны жана экономиканы өнүктүрүүгө шарт түзөт

9,500,0

3. Көчөлөргө таштандыларды кайра иштетүүчү жабдууларды жана таштанды контейнерлерин орнотуу.

Ак-Жар айылындагы таштандыларды кайра иштетүү үчүн жабдыктарды сатып алуу

Айыл аймагы таштандыдан тазаланат

2023-2024

47,1 (АКШ доллары)

4.Сүттү кайра иштетүү жабдууларын алуу

АК-Жар айылына сүттү кайра иштетүү цехин ачуу

2023-2024 жаңы жумушчу орундар түзүлөт

6,9 (АКШ доллары)

Ача-Кайыңдыда айыл чарба техникасынын базасын чыңдоо

4. Айыл чарба техникасын бардык шаймандары менен сатып алуу.

2023-2024

Айыл тургундарынын техникалык муктаждыктары чечилет

АРИС боюнча 54,0 (АКШ доллары).

5. Мектепке чейинки билим берүүнүн жеткиликтүүлүгүн кеңейтүү

Ак-Өргөө жаңы конушуна балдар бакчасын куруу , Ача-Кайыңды айылында 120 орундуу кошумча балдар бакчасын куруу ;

Ача-Кайындыдагы бала бакчанын ички ремонту ;

А.Курманалиева атындагы бала бакчанын чатырын жана жылытуу системасын оңдоо.

2024 - 2025

Бала бакчага кабыл алуу үчүн кезекте турган балдардын саны кыскарат.

Балдарды мектепке чейинки билим берүү кызматтары менен камтуу 2026-жылы 65%га чейин өсөт.

80,000,0

6. Орто билим берүүнү өнүктүрүү

А.Керимбаев атындагы орто мектебинин борбордук жылытуу системасын оңдоо.

Ой-Терскен орто мектебинин ашканасына жана спорт залына жылытуу системасын орнотуу;

1000 орундуу Ой-Терскен орто мектебинин жаңы имаратынын курулушу .

Карыбек уулу Акматаалы орто мектебинин жалпы окуучулары,эмгек жамаатынын коопсуздугун камсыздоо максатында видеокозомол коюуу

Жанаалы у Абдракман атындагы орто мектебинин айланасын пескоблок менен  тосуу

К.Мамбеталиев атындагы орто мектебинин эскилиги жеткен терезелерин жаныртуу

К.Мамбеталиев атындагы орто мектебинин жалпы окуучулары,эмгек жамаатынын коопсуздугун камсыздоо максатында видеокозомол коюуу

Ой-Терскен атындагы орто мектебине даараткана куруу

Ж.Абдырахманов атындагы орто мектебинин отканасына  кошумча меш орнотуу

К.Мамбеталиев атындагы орто мектебинин отканасына  кошумча меш орнотуу

2023 - 2026

Мектеп окуучулары үчүн жакшы шарттар түзүлөт

2023-2024-жж

Имараттын коопсуздугу сакталат

2023-2024-жж

2024-2025-жж

2024-2025-жж

Имараттын коопсуздугу сакталат

2024-2025-жж

2024-2025-жж

2024-2025-жж

8 000,0

750,0

950,0

2 850,0

700,0

1 200,0

1 000,0

1 200,0

6. Коомдук жайларды жарыктандыруу

Ача - Кайыңды жана Ат-Башы айылдарынын ортосундагы жолдун жарыктандырууну жакшыртуу керек;

ААнын ички көчөлөрүнө түнкү жарыктандырууну орнотуу, оңдоо, калыбына келтирүү

2024 - 2026

айыл аймагын жарыктандыруу менен калкка жагымдуу шарт түзүлүүдө

6,000,0

7. Спорт комплексин куруу

Ат-Башы айылындагы Кошой стадионуна заманбап жабык типтеги спорт комплексин куруу.

Ак-Жар айылына заманбап спорт комплекс куруу

Ача-Кайынды айылындагы Ж.Мамбетиминов атындагы машыгуучу залын капиталдык ремонттон откоруу

Ак-Жар айылындагы А.Ашырбеков атындагы маданият уйунун фасадын капиталдык ремонттон откоруу

2024-2026

Айылдын тургундары жана жаш муундун жаш спортчулары жаңы заманбап спорт комплексинде машыгып, эл аралык мелдештерге катыша алышат.

2023-2026-жж

Жаш осуп келе жаткан оспурумдор спорт менен машыгып эл аралык мелдештерге катышканга шарт тузулот

2024-2025-жж

Жаш оспурумдордун жана алардын ден соолугунун чын болушуна шарт тузулот 

2024-2025-жж

Айылдын инфраструктурасы онолот

30,000,0

        6500,0

        2650,0

                     3165,0

8. Маданият үйлөрүн куруу жана оңдоо

Ача-Кайынды айылына 350 орундуу жаны маданият уйунун курулушу

2024 - 2026

Айыл тургундарына маданий иш-чараларды өткөрүүгө ыңгайлуу шарттар түзүлүп, клубдарды ачууга мүмкүнчүлүк түзүлөт

80,000,0

Ак-Жар айылындагы маданият үйүн капиталдык оңдоодон өткөрүү

2023 - 2026

Калкты маданий-турмуш-тиричилик жактан тейлее менен камтуу кебейет

4,500,0

Айыл аймагындагы тарыхый-маданий маанидеги эстеликтердин айланасын тосуу

2024-2026

Калкты маданий-турмуш-тиричилик жактан тейлее менен камтуу кебейет

500,0

9. Калкты турак-жай менен камсыз кылуу

Айыл чарба багытындагы жерлерди калктуу конуштарга айландыруу жана Ача-Кайынды айылынын  башкы пландарын даярдоо.

2024-2026-жылдары трансформация калктын турак-жайга болгон муктаждыктарын канааттандырууга жардам берет

3,000,0

3.4. Социалдык жана жергиликтүү инфраструктураны өнүктүрүүгө байланышкан бюджеттик инвестициялардын зарылдыгын талдоо

Инвестициялык артыкчылыктар

Мүмкүн болгон долбоорлордун жалпы сүрөттөлүшү

Күтүлгөн натыйжа жана убакыт

Наркы ( миң сом )

Ат-Башы жана Ак-Жар айылдарынын калкын ичүүчү таза суу менен камсыздоо

Жаны скважина куруу, суу проводу

2023-2026

АРИС аркылуу

Ак-Жар айылына бала бакчанын курулушу

Жаңы имарат курулуп,ички жабдуулар эмеректер онолуп,кезек куткон балдардын саны азаят

2024-2026

80,000,0

Ат-Башы айылынын ички жол тармагын жакшыртуу

Жылына Ат-Башы айылынын 3 км ички жолдоруна асфальт төшөө иштерин жүргүзүү

2024-2025

5,000,0

Ат-Башы айылында жабык спорт комплексинин курулушу

Жаны спорттук комплекс курулуп,спортко болгон кызыгуу артат

2024-2026

60,000,0

Ача-Кайынды айылына маданият үйүнүн курулушу

Айылда маданият уйу жок болгондуктан жаны имарат курулат,жергиликтуу калктын руханий маданий байлыгы жогорулайт

2024-2026

70 000,0

Ак-Жар айылында муниципалдык базардын курулушу

Калкты тейлоону  жакшыртуу максатында муниципалдык базар жана коомдук мончо айыл аймактарын социалдык-экономикалык жактан өнүктүрүүгө чоң салым кошот.

2024-2026

100,000,0

Босого, Химия, Ак-Өргөө чөлкөмдөрүнө бала-бакча куруу үчүн жер тилкелерин жана проектик иш кагаздарын бүткөрүү

Калкты тейлоону  жакшыртуу максатында муниципалдык бал-бакчаларды куруу социалдык жактан өнүктүрүүгө чоң салым кошот.

2024-2028

30 000,0

БААРЫ

345 000,0

4-БӨЛҮМ. ЭКОНОМИКАЛЫК ӨНҮГҮҮ

4.1. ( таблица) Экономикалык өнүгүү (миң сом)

Категория

факт

күтүү .

болжолдоо

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

Экономиканын негизги тармактары боюнча өндүрүштүк фонддор:

Жер

6,890,9

6,890,9

6,890,9

6,890,9

6,890,9

6,890,9

6,890,9

6,890,9

Имараттар

Обьекттер

Тармактык инженерия

машиналар жана жабдуулар

Унаалар

Башкалар

Экономиканын негизги тармактары боюнча товарларды жана кызмат көрсөтүүлөрдү өндүрүү:

3579881,1

3 738311,6

3 929 095,7

4 082 835,6

4 391 384,7

4435298,5

4479651,5

4524004,4

Айыл чарба

1 577 768,6

1 636 146,0

1 701 159,8

1,786,217,7

1 893 390,8

1912324,7

1931447,9

1950762,4

Өсүмдүк өстүрүү

299 222.9

307 301.9

307 301.9

314 984.4

333 883.5

337222,3

340594,5

344000,5

Мал чарбасы

1 278 545.7

1 328 844.1

1 393 857.9

1 471 233.3

1 559 507.3

1575102,3

1590853,3

1606761,8

өнөр жай

66,457,4

69,780.2

73 618.1

77,299,0

81,936,9

82756,2

83583,8

84419,6

Иштетүү

10,174,9

10 451.4

11,134,6

11,424.1

12,237,5

12359,8

12483,4

12608,2

Тоо-кен

-

-

-

-

-

-

-

-

Электр энергиясы

-

-

-

-

-

-

-

*

Курулуш

3 225,0

3 421,0

3,660,5

3,953,4

4 309.2

4 352,2

4395,4

4439,6

Соода

1 928 071,1

2 024 474,6

2 145 943,1

2 210 321,3

2 409 250,3

2433342,8

2457676,2

2482252,9

Транспорт жана байланыш

-

-

-

-

-

-

-

-

Башка кызматтар

-

-

-

-

-

-

-

-

Кайра иштетүү

4359.0

4489.8

4714.2

5044.2

5498.2

5553,1

5608,7

5664,7

Инвестициялар

35,2

50,0

Айыл чарба

-

-

-

-

-

-

-

-

өнөр жай

-

-

-

-

-

-

-

-

Иштетүү

-

-

-

-

-

-

-

--

Тоо-кен

-

-

-

-

-

-

-

-

Электр энергиясы

-

-

-

-

-

-

-

-

Курулуш

-

-

-

-

-

-

-

-

Соода

-

-

-

-

-

-

-

-

Транспорт жана байланыш

4 464 260

-

-

-

-

-

-

-

Башка кызматтар

-

-

-

-

-

-

-

-

Кайра иштетүү

-

-

-

-

-

-

-

-

Калктын кирешеси:

-

-

-

Орточо номиналдык эмгек акы

27,696,4

-

-

-

-

-

-

-

Эмгек мигранттарынын которуулары

-

-

-

-

-

-

-

-

Пенсиянын орточо өлчөмү

4500

5000

6000

6500

7000

7200

7400

7500

Орточо пайда

1215

1800

1800

1800

1800

1900

1920

1950

Чакан жана орто бизнестен түшкөн орточо киреше

20 000

25 000

30 000

35 000

40 000

42 000

45 000

48 000

ГФСУнун жерлерин өздөштүрүү (%)

Жайыт жерлерин өздөштүрүү (%)

4.2. Учурдагы кырдаалды талдоо жана экономикалык адистештирүү

соода ( 54% ) жана айыл чарбасы ( 44% ) үстөмдүк кылат , башка секторлор АА аймагындагы өндүрүш көлөмүнө бир аз салым кошот. (6-диаграмманы караңыз).

Ат-Башы ААнын экономика тармактарынын түзүмү

АА экономикасында айыл чарбасынын чоң үлүшү ( 44% ) аймактын экономикалык адистештирилгендиги менен түшүндүрүлөт, мында мал чарбасы алда канча алдыда турат – жалпы айыл чарба продукциясынын 81% . Айыл чарба продукциясынын өсүү темпи да бир топ жогору, ал 2022-жылдагы 4% дан 2026-жылы 6%ке чейин өсөт. Ошол эле учурда ААнын агрардык сектору дагы бир катар көйгөйлөр менен мүнөздөлөт:

• Аймактын оор географиялык жайгашуусу - катаал климат, кыска жай жана узак кыш;
• Дыйкандардын жер иштетүү боюнча тажрыйбасы жетишсиз;
• Айыл чарба техникасынын жетишсиздиги;
• Сугат суунун тартыштыгы
• Өндүрүүчүлөр үчүн жеңилдетилген кредиттердин начар болушу;
• Күйүүчү майдын баасынын туруксуздугу;
• Тургундардын асыл тукум иштерин колдоодон баш тартуусу;
• Айыл чарба продукциясын сатуу боюнча туруктуу соода түйүндөрүнүн жоктугу;
• Туруксуз тамак-аш менен камсыз кылуу;
• Айыл чарба продукциясын экспорттоого шарттын жоктугу;
• Кайра иштетүүчү ишканалардын жетишсиздиги.

Мал чарба тармагында адистештирилген чарбалардан тышкары, сүт жана сүт азыктары үчүн үй малын пайдалануу кеңири колдонулат, бул үй чарбаларына кошумча пайда алып келет. Мындан тышкары, көрүнүктүү айыл чарба продукциясын өндүрүүдө анча активдүү эмес.

Сүттү кайра иштетүүчү ишкана иштеп, катуу сырдын, майдын бир нече түрүн чыгарып, ички рынокко сатыкка чыгарууда. Сүт ондурууну көбөйтүү максатында Калинин айылында ферма уюштурулуп, бугунку күндө 110 уй багылып жатат. 2023-жылы жеке ишкер «Жанар бек» мал союучу жайы кеңейтилип, пайдаланууга берилээри күтүлүүдө. Мамлекеттин жана бейөкмөт уюмдардын жардамы менен фермерлерди, аялдарды, жаштарды жана калктын аялуу катмарынын өкүлдөрүн окутуу боюнча иш-чаралар үзгүлтүксүз өткөрүлүп турат. Мал чарбачылыгын колдоо үчүн мындан ары фермерлерди окутуу программаларын колдоо, айыл чарбасында айыл чарба кооперативдерин түзүүгө дем берүү, жаш фермерлерге жардам көрсөтүү, калктын аярлуу катмарынын өкүлдөрүн мал чарбачылык көндүмдөрүн үйрөтүү пландаштырылууда . Ошондой эле алардын продуктуулугун жогорулатуу максатында жергиликтуу жана жаны породадагы койлорду асылдандыруунун жана багуунун эффективдуу методдорун ишке киргизуу боюнча чараларды ишке ашыруу белгиленген. Малды ветеринардык көзөмөлгө алуу жана эмдөө иштерин жакшыртуу боюнча чаралар каралат, ошондой эле саан уйларды багуу жана багуу технологиясы боюнча окуу-тарбия иштери жүргүзүлөт. Мындай иш-чараларга жаштардын, аялдардын жана калктын аялуу катмарынын өкүлдөрүнүн катышуусуна өзгөчө көңүл бурулат .

ААнын аймагында климаттык оор шарттарга карабастан, айыл чарба өсүмдүктөрүн мындан ары өнүктүрүү үчүн жакшы өбөлгөлөр бар . Аймактын мал чарбасы адистештирилгендигин эске алып, бул жерде негизги басым тоют даярдоого бурулат. Буга көп жылдык чөптөрдүн жетиштүү жыштыгы бар аймактагы талаалар көмөктөшөт. Маданий чөптөрдүн ичинен эспарцет жана бир жылдык чөптөр (сулу) басымдуулук кылат, ошондой эле чөп катары да пайдаланылат. ААнын климаттык шарттарында картошка, сабиз, кызылча, сарымсак ж.б. өстүрүү келечектүү болуп саналат. Ошондой эле бул жерде тоют даярдоо боюнча үзгүлтүксүз окуу иш-чаралары өткөрүлүп, фермер аялдарга жана калктын аялуу катмарына үрөн менен камсыздоодо колдоо көрсөтүлөт. Өсүмдүк чарбачылыгын өнүктүрүү боюнча чаралардын жана иш-чаралардын кеңири спектри каралат:

• жакынкы жайыттардын түшүмдүүлүгүн жогорулатуу, чөптүн үрөнүн себүү;
• ирригациялык системаны өркүндөтүү, анын ичинде Ат-Башы айылына тиешелүү айыл чарба жерлерин сугаруу үчүн ирригациялык каналдардын картасын түзүү жана анын көйгөйлүү жерлерин аныктоо; Орто-Кайынды , Ноо , Шалбаа участкаларындагы арыктарды калыбына келтирүү жана сугат суу менен камсыз кылуу үчүн 2 РБМ куруу 194-250 гектар жер;
• калктын бардык катмарына, анын ичинде аялдарга, жаштарга жана калктын аярлуу катмарына айыл чарба өсүмдүктөрүн өстүрүүнүн натыйжалуу ыкмалары боюнча түшүндүрүү иштерин жүргүзүү, органикалык жер семирткичтерди колдонууга, которуштуруп айдоого, сапаттуу үрөндөрдү пайдаланууга басым жасалат;
• бош же суу баскан жерлерде тоют осумдуктерун өстүрүү;
• деградациясын болтурбоо боюнча алдын алуу чаралары ;
• жарандарды сапаттуу үрөн менен камсыз кылуу үчүн үрөн чарбасын түзүү;
• айыл чарба жарманкелерин өткөрүүгө көмөктөшүү;
• Суу пайдалануучулар ассоциациясынын жардамы менен сугат сууларынын пайдаланылышына жана адилет бөлүштүрүлүшүнө көзөмөл жакшырат, оңдоо иштери өз убагында жүргүзүлөт; бардык жашоочулар муктаждыктарына жараша сугат суусуна ээ болушу үчүн схема түзүлөт; суу алуу системасы бирден жөнгө салынат; айылдын ички ирригациялык тутумунун картасы түзүлүп, көйгөйлүү аймактар аныкталат; Айылдын ички арыктары тазаланат; суу акысын чогултуу боюнча маалымат системалаштырылат, төлөбөгөндөрдүн саны 20% га кыскарат ; Орто-Кайыңды жана Ноок райондорундагы 194 гектар бош жер сугат суу менен камсыз болот.

Экономиканын башка тармактары активдердин кыйла чектелген комплекси менен берилген. Бүгүнкү күндө ААда 78 дүкөн, 2 наабайкана, кымыз жана сүт сатуучу  соодагерлер (2,5-3 ай гана иштейт), 15 тигүү цехи, 5 май куюучу жай, 8 даяр пластик терезе-эшик цехи, 3 сүт азыктарын кайра иштетүүчү цех, балык өстүрүү боюнча 8 ишкер, Ат-Башы кирпич заводу, 1 мал базары жана 1 кичи базар бар. Учурда жеңил өнөр жай бир кыйла тез өнүгүп жатат: тигүү цехтери ачылып, аялдар жумуш менен камсыз болуп жатат. Экономиканын башка тармактарын өнүктүрүү үчүн төмөнкү чаралардын комплекси каралган:

• калктын кеңири катмарына, анын ичинде аялдарга, жаштарга жана аялуу топтордун өкүлдөрүнө ишкердиктин негиздерин үйрөнүүгө көмөктөшүү, анын ичинде  туризм тармагында; ишкер аялдарды окутуу жана финансылык сабаттуулук боюнча айыл тургундарынын маалымдуулугун жогорулатуу боюнча жеке иш-чаралар;
• айыл чарба продукциясын кайра иштетүүнү өнүктүрүүгө жана кол өнөрчүлүктү өнүктүрүүгө көмөк көрсөтүү;
• кол өнөрчүлүк борборун уюштурууга жана кол өнөрчүлүк көргөзмөлөрүнө катышууга колдоо көрсөтүү;
• Ат-Башы айылы туристтик маршруттардын карталарына киргизилет, Ат-Башы районунун жаратылышы тууралуу жарнамалык материалдар, анын ичинде туристтердин санын көбөйтүүгө жардам бере турган социалдык тармактарда; туристтер үчүн ыңгайлуу эс алуу жайларын уюштуруу боюнча тажрыйба алмашуу боюнча иш-чаралар уюштурулат; сувенирлерди чыгаруу жана сатуу жолго коюу.

Корутундулар жана сунуштар :

ААнын экономикалык адистешүүсү мал чарбачылыгы бойдон калууда, анын үлүшүнө жалпы айыл чарба продукциясынын 88% туура келет . Буга климаттык шарттар жана ААнын географиялык жайгашуусу шарт түзөт. Мал чарбачылыгын мындан ары өнүктүрүү үчүн тоют менен камсыз кылууну көбөйтүү, фермерлерди окутуу жана ветеринардык көзөмөлдү жакшыртуу боюнча бир катар чаралар СЭӨПтө каралат. Өсүмдүк чарбачылыгынын артта калган тармагын экономикалык өсүштүн резерви катары каралып - бул жерде тоют өсүмдүктөрүн өстүрүү аркылуу өсүмдүк өстүрүүчүлүктү жана мал чарбачылыгын өнүктүрүүнү шайкеш келтирүүгө болот, мындан тышкары ирригацияны, үрөнчүлүктү өнүктүрүү боюнча чаралар каралган жана дыйкандарды окутууга көңүл бурулат.

Өнөр жай өндүрүшүнүн көлөмдөрү чоң эмес, бул ААнын андан ары өнүгүүсүнө негиз болуп саналат. Айыл чарба продукциясын кайра иштетүүнү жана жеңил өнөр жайын (кийим тигүү өндүрүшүн) өнүктүрүүнү колдоо зарыл.

АА үчүн келечектүү тармактардын бири туризм болуп саналат . Туристтик зоналарды уюштуруу жана башка жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары менен тажрыйба алмашуу боюнча чаралар көрүлөт.

4.3. Экономикалык өнүгүү муктаждыктарын талдоо (анын ичинде тике (жеке) инвестициялар

Приоритет

Мүмкүн болгон иш-чаралардын жана долбоорлордун жалпы сүрөттөлүшү

Күтүлгөн натыйжа жана убакыт

Болжолдуу наркы    (миң сом )

Айыл жеринде ветеринардык кызматты уюштуруу

Курулуш иштерин айыл өкмөт жүргүзөт

Дыйкандарды жана чарбаларды ветеринардык кызмат менен камтуу күчөйт

Жергиликтүү бюджеттен 250,0

Айыл чарба малынын асыл тукумдуулугун жогорулатуу боюнча чараларды көрүү

Фермерлердин асыл тукумдуулугун жогорулатуу үчүн эт жана сут багытындагы малды багууга басым жасоо.

2026-жылга чейин асыл тукум малдын саны 20% көбөйөт

1,000,0

жеке ишкерлер

Дыйкандарды сапаттуу үрөн менен камсыздоого көмөктөшүү

Дыйкандарды сапаттуу үрөн менен  менен камсыз кылуу

Өсүмдүктөрдүн түшүмдүүлүгүн жана сапатын жогорулатуу

Эгин себүү жана жыйноо мезгилинде дыйкандарды арзан күйүүчү жана майлоочу майлар менен камсыздоого мамлекет тарабынан жардам берүүгө көмөктөшүү

Айдап себууну жана тушумду жыйноону тез убагында аяктоо

Айдоо жана тушумду жыйноо иштери оз убагында аяктайт

4.4. Экономиканы өнүктүрүүгө байланышкан бюджеттик инвестициялардын зарылдыгын талдоо

Инвестициялык артыкчылыктар

Мүмкүн болгон долбоорлорду карап чыгуу

Күтүлгөн натыйжа жана убакыт

Болжолдуу наркы (миң сом )

Чакан кайра иштетүү ишканаларын түзүү

Жеке ишкерлерге жер маселеси боюнча жардам

Жаңы жумушчу орун түзүлөт

жеке ишкерлер

БАРДЫК бюджеттик инвестициялар

5-Бөлүм инклюзивдик өнүгүү

5.1. (таблица) Инклюзивдик өнүгүү (адамдар)

Категория

факт

күтүү .

болжолдоо

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

Мүмкүнчүлүгү чектелген адамдар

898

905

904

906

907

908

908

910

Өтө кедей адамдар

198

200

193

195

193

191

190

187

Турмуштук оор кырдаалга туш болгон балдар

33

36

34

39

37

38

37

39

Турмуштук оор кырдаалга кабылган үй-бүлөлөр

19

24

20

18

15

16

16

17

Алыскы калктуу пункттардын калкы

-

-

-

-

-

-

-

-

Мигранттардын үй-бүлөлөрү

25

25

20

20

16

16

18

18

Этникалык азчылык

368

369

370

372

375

377

379

381

Аялдар

12,894

12,895

12,897

12,881

12,884

12,884

12,883

12,885

Аялдар (жалпы калктын %)

50

50

50

50

50

50

50

50

Карылар (жалгыз)

65

70

Калктын бардык категорияларынын аялуу топторунун (аялдарды кошпогондо) калктын жалпы санындагы жалпы үлүшү (%)

0,08

0,08

0,08

0,08

0,07

5.2. Учурдагы кырдаалды талдоо

ААнын аймагында калктын аялуу топторуна кирген жарандардын жалпы саны 2425.  2022-жылдын акырына карата адам , бул жалпы калктын 9,5 % түзөт. Бул өтө чоң көрсөткүч эмес жана жакынкы жылдарда олуттуу өспөйт. Калктын аялуу топторунун структурасында ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген жарандар басымдуулук кылат, 58% (7-диаграмманы караңыз).

Ат-Башы АА калкынын аялуу топтору

Бул СЭӨП калктын аялуу катмарын колдоого гана эмес, ошондой эле социалдык жактан муктаж болгон калктын аялуу топторунун жашоо сапатын жакшыртуу максатында аларды аярлуу жарандардын категориясынан экономикалык активдүү субүекттердин категориясына которууга багытталган бир катар чараларды карайт. :

• жетим-жесирлерге жана жаш үй-бүлөлөргө өз бизнесин ачууда реалдуу жардам көрсөтүү үчүн каржылоону тартуу;
• жакырчылыкты азайтуу жана ички жана тышкы миграциянын деңгээлин төмөндөтүү үчүн чакан ишканаларды ачуу аркылуу жаңы жумуш орундарын түзүүгө дем берүү;
• өз бизнесин ачууну каалаган жаштарды колдоо;
• калктын финансылык сабаттуулугун жогорулатуу боюнча окуу иш-чараларын өткөрүү;
• кыш мезгилинде аз камсыз болгон калкка даректүү жардам - 500 кг көмүр;
• дары чөптөрдү өстүрүү үчүн үрөндөрдү тандоо.

Айыл аймакта калктын аярлуу катмарынын өкүлдөрүн жумуш менен камсыз кылууга даяр чакан ишканалар бар. Өкмөттүк эмес уюмдар айрым маселелерди чечүүдө, мисалы, райондук, областтык жана республикалык деңгээлде иш алып барган кайрымдуулук уюмдары менен байланыштарды түзүүдө, үй-бүлөлүк зомбулуктан жапа чеккендерге жардам көрсөтүүдө.Мүмкүнчүлүгү чектелген адамдардын үй-бүлөлүк абалына жана ден соолугуна жана ички, тышкы миграциядагы жарандардын балдарына туруктуу мониторинг жүргүзүлөт. Өнүгүүсүндө кемчиликтери бар балдар үчүн жеринде сабактар өткөрүлөт.

Жыл сайын жакырчылык менен күрөшүү боюнча атайын план түзүлүп, ишке ашырылууда. Жакырчылык жылына 4% азаят. Тобокел тобундагы балдарды коомго интеграциялоо боюнча чаралар иштелип чыккан жана ишке ашырылууда. 110 аз камсыз болгон үй-бүлөгө жана оор дартка чалдыккан адамдарга материалдык жардам көрсөтүлдү. Атайын майрамдык иш-чараларга согуштун 4 ардагеринин, 3 Ооган согушунун ардагерлери жана 35 кары-картаңдар катышууда. Маданий иш-чараларга калктын аярлуу катмары да катышат.

Эмигранттардын балдары менен иштөө боюнча комплекстүү иш-чаралар иштелип чыккан, ар бир үй-бүлөнүн балдары тыкыр көзөмөлгө алынган. Каттоодо турган мигранттардын балдарына тынымсыз мониторинг жүргүзүлүп, жыйынтыгы боюнча тиешелүү мамлекеттик органга отчет берилет. Мигранттардын балдары, камкорчулары жана тиешелүү мамлекеттик органдардын өкүлдөрү менен жолугушуулар өткөрүлөт. Социалдык маселелер боюнча адистер, мектеп директорлору жана үй-бүлөлүк дарыгерлер тобунун жетекчиси менен биргеликте балдардын укуктары боюнча маалымат стенддери иштелип чыгып, жайгаштырылат.

Корутундулар жана сунуштар :

Аярлуу топтор калктын жалпы санында өтө чоң үлүшүн түзбөйт, бирок ошого карабастан, Эмгек, социалдык камсыздоо жана миграция министрилиги тарабынан даректүү материалдык жардамдан тышкары, калктын аялуу катмарынын өкүлдөрүн иш менен камсыз кылуу боюнча бир катар чараларды көрөт. Аларды кол өнөрчүлүккө жана айыл чарба өндүрүшүнө тартуу. Бул маселелерде акционердик коом бизнестин жана коммерциялык эмес уюмдардын жардамына таянат. Айрым долбоорлор буга чейин макулдашылган жана СЭӨП негизинде ишке ашырылат.

5.3. Инклюзивдик өнүгүү муктаждыктарын талдоо

Приоритет

Мүмкүн болгон чараларды жана долбоорлорду карап чыгуу

Күтүлгөн натыйжа жана убакыт

Болжолдуу наркы ( миң сом )

Билим берүүнү жана жумуш менен камсыз кылууну жакшыртууга колдоо көрсөтүү

Азык-түлүк программасы аркылуу калктын аялуу катмарын окутууну уюштуруу, мисалы: Сыр жасоо, кийиз буюмдарын жасоо.

2023-2025

400,0

Жакырларды колдоо

Кышкысын көмүр сатып алуу үчүн АК каражат бөлөт

Ар жылы

1200,0

Кошумча киреше алуу үчүн үй кожойкелерин ишке орноштуруу

АА калктын аялуу катмарындагы аялдарды иш менен камсыз кылуу мүмкүнчүлүктөрүн табуу үчүн ишкерлер жана өкмөттүк эмес уюмдар менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзөт.

2023-2028

-

Жакырчылыкты азайтуу үчүн калктын аялуу топторунун арасында өсүмдүк өстүрүү боюнча ар кандай тажрыйбаларды жайылтуу

Жаңы ыкмалар менен ар кандай дары чөптөрдү, суу крести жана чычырканактарды өстүрүү боюнча тажрыйба алмашуу аркылуу киреше булактарын кеңейтүү

2023-2028

200,0

Бардык каражаттар жергиликтүү бюджеттен

1800,0

6-БӨЛҮМ . МЕЙКИНДИК

6.1. (таблица)  Мейкиндик

Категория

факт

күтүлгөн

Болжолдоо

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Участоктун жалпы аянты (га)

122,78 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

Жер. Юрисдикция зоналары (га):

122,78 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

3803,05 кв. км

Айыл чарбасы (бардыгы):

6890.9

150493

150493

150493

150493

150493

150493

Практикада колдонулат

        6890.9

150493

150493

150493

150493

150493

150493

Колдонулбаган (калган)

-

-

-

-

                 -

-

-

Өнөр жай ( баары)

-

-

-

-

-

-

-

Практикада колдонулат

-

-

-

-

-

-

-

Колдонулбаган (калган)

-

-

-

-

-

-

-

Инженердик (баары)

-

-

-

-

-

-

-

Практикада колдонулат

-

-

-

-

-

-

-

Колдонулбаган (калган)

-

-

-

-

-

-

-

Турак жай аймактары (бардыгы)

3760

3896

3898

3900

3901

3901

3901

Практикада колдонулат

3760

3896

3898

3900

3901

3901

3901

Колдонулбаган (калган)

-

-

-

-

-

-

-

Транспорт тармагы (бардыгы)

-

-

-

-

-

-

-

Практикада колдонулат

-

-

-

-

-

-

-

Колдонулбаган (калган)

-

-

-

-

-

-

-

Жаратылышты коргоо зоналары (бардыгы)

-

-

-

-

-

-

-

Практикада колдонулат

-

-

-

-

-

-

-

Колдонулбаган (калган)

-

-

-

-

-

-

-

Башка зоналар (бардыгы)

-

-

-

-

-

-

-

Практикада колдонулат

-

-

-

-

-

-

-

Колдонулбаган (калган)

-

-

-

-

-

-

-

Пайдаланылбаган жер

-

-

-

-

-

-

-

Райондогу айыл чарба жерлеринин жалпы аянтындагы иш жүзүндө пайдаланылган айыл чарба жерлеринин үлүшү (%)

45

45

45

45

45

45

45

Турак жай курууга арналган, инженердик инфраструктура менен камсыздалган жер участокторунун аянтынын үлүшү (%)

-

0.24

0.24

0.24

0.24

0,24

0,24

менен камсыздалган участоктор (%)

0.6

0.6

0.6

0,6

0,6

Тармактар боюнча зоналарды колдонууга суроо-талаптын болжолу (Га):

3

3

3

3

3

айыл чарба

-

-

-

-

-

Өнөр жай _ _

3

3

3

3

3

Механикалык инженерия

-

-

-

-

-

Транспорт тармагы

-

-

-

-

-

6.2. Учурдагы кырдаалды талдоо

Жалпысынан алганда, ААнын аймагында сугат жерлер жетиштүү - 6,890,9 га түзөт же 78%. Сарыгоо аймагындагы пайдаланылбай жаткан 291,0 га жер суунун тартыштыгынан пайдаланылбай жатат.

Акыркы 5 жылда көп жылдык чөптөр өскөн жерлердин аянты көбөйдү, бул айыл чарба өсүмдүктөрүн өнүктүрүүгө жакшы таасирин тийгизет: биринчиден, топурактын түшүмдүү катмары, чөлгө айланышы жукарып, шамал жана суу менен учуп кеткен жана эрозияга дуушар болуп, калыбына келе баштады. Экинчиден, аймактын тоютка болгон муктаждыгы толугу менен канааттандырылып, аларды сатууда көйгөйлөр болгон жок.

жер участокторун өнөр жай жерлерине которуу жолу менен жаңы өнөр жай зоналарын түзүү пландаштырылууда

Мындан тышкары, турак жай куруу үчүн жерлерди трансформациялоо талап кылынат. Ошондой эле жаңы социалдык обүектилерди куруу үчүн бош жаткан жерлерди пайдалануу пландалууда.

6.3. Мейкиндик планынын элементтери

Мейкиндик планын өзгөртүү боюнча чаралар же ниеттер:

Күтүлгөн жыйынтыктар:

20 га жерди турак жай куруу үчүн өздөштүрүү жерлерине которууга жетишүү

25% га чечилет

Жаңы социалдык обүектилерди куруу үчүн жер бөлүп берүү

Калктын муктаждыктары учун бекер жерди пайдалануу

Ак-Орго,  Улан жаны конуштарынан, Ак-Жар айылынан  жер болуу өнөр жай зонасына айландыруу үчүн

Айыл аймактарын социалдык-экономикалык жактан өнүктүрүүгө чоң салым кошот.

Жеке ишкерлерге жер маселеси боюнча жардам

Жергиликтүү бийлик жеке ишкерлер менен тыгыз кызматташууга шарт түзөт

7-БӨЛҮМ. ЭКОЛОГИЯ

7.1. (таблица) Экология

Категория

факт

күтүлгөн

болжолдоо

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Энергияны үнөмдөө. Мейкиндик жылытуу үлүшү (%):

Борбордук жылытуу

-

-

-

-

-

-

-

электр энергиясы

70

70

                   75

78

80

85

87

газ

-

-

-

-

-

-

-

меш жылытуу

80

80

80

80

80

80

80

башка орнотуулар

-

-

-

-

-

-

-

башка кайра жаралуучу булактар же энергияны үнөмдөөчү орнотуулар

-

-

-

-

-

-

-

Суу жүктөө деңгээли: таза суу ресурстарынын n пайызы таза суу керектөө (%)

-

-

-

-

-

                   -

            -

Таза ичүүчү сууга жетүү (%)

27

30

40

50

60

65

70

Ченемдик тазаланган саркынды суулар (%)

-

-

-

-

-

-

-

Санитарияга жеткиликтүүлүк (%)

Көп бурчтуктардын бир чыкылдатуу баасы (бирдик)

1

1

1

1

1

1

1

Техникалык материалдарды кайра иштетүү боюнча ишканалар же ушундай ишканалар менен макулдашуу(жерлерде)

1

1

1

1

1

1

1

Көлмөлөрдүн булганышы (%)

-

-

-

-

-

-

-

Корголуучу аймактар (га)

-

-

-

-

-

-

-

Тоо-кен ишканалары (заттар)

-

-

-

-

-

-

-

Экологиялык коркунучу жогору тоо-кен жерлери (даана)

-

-

-

-

-

-

-

7.2. Учурдагы кырдаалды талдоо

Экологиялык маселелерде бир катар көйгөйлөр бар:

• Көпчүлүк таштандылар туура эмес сорттолбойт же жок кылынбайт. Жылдар бою тазаланбаган бир нече үйүлгөн күл бар;
• Полигонду тез арада көчүрүү зарыл;
• Таштандыларды чогултуу үчүн контейнерлердин жоктугу;
• Таштандыларды чогултуу үчүн кызматкерлердин жетишсиздиги;
• Таштандыларды кайра иштетүүчү жабдуулардын жетишсиздиги;
• Айыл тургундары тиричилик жана ичүүчү керектөөлөр үчүн суу менен жер астындагы скважиналардан берүү жолу менен камсыздалат жана ААнын аймагында канализация жок болгондуктан, тиричилик саркынды суулары жерге (септик) кирип, ичүүчү суулардын булгануу коркунучун жаратат.

Ат-Башы айыл өкмөтү долбоорду КР Жаратылыш өнүктүрүү фондуна тапшырып, бул долбоор тендердик комиссия тарабынан жактырылган. Долбоорду кошо каржылоо катары Ат-Башы айыл аймагынын жергиликтүү бюджетинен 1 500 000 сом бөлүнүп, анын жалпы баасы 4464260 сомду түздү.

Бүгүнкү күндө Ат-Башы айылындагы таштандыларды чыгаруу иштери Ат-Башы айыл өкмөтүнө караштуу «Корктуу Аймак» муниципалдык ишканасы тарабынан жүргүзүлүүдө. Таштанды маселеси Ат-Башы айылындагы эң көйгөйлүү маселелердин бири. 2013-жылы таштанды маселесин чечүү үчүн коммуналдык ишкана ачылган. Ага жергиликтүү бюджеттен 2 КамАЗ алынган. АРИС тарабынан Кытайдан чыгарылган 1 таштанды ташуучу унаа, Кытайдан чыгарылган 1 экскаватор, МТЗ-82,1 трактору, МТЗ 92-1 экскаватору берилди. Жылына 500-600 тонна таштанды чыгарылат. Жалпысынан ишканада 14 кызматкер иштейт. Полигон айыл аймактан  3 км алыстыкта, Ак- Кокту участкасында жайгашкан.

Полигондун таштандылары шамал болгондо учуп кетип, айланадагы талаалар таштандыга толуп, жайкысын жагымсыз жыт чыгарат. Полигонго ар кандай таштандылар ыргытылат, малдын өлүгү, терилери ж.б. ыргытылган учурлар бар. Мындан улам жугуштуу оорулардын пайда болуу коркунучу бар. АӨ жана «Ак-Жар Тазалык» муниципалдык  ишканасынын кызматкерлери аймактын тазалыгын камсыз кылуу максатында атайын агартуу иштерин жүргүзүүдө.

«Ача-Кайынды» муниципалдык ишканасы 2022-жылы ачылып, бүгүнкү күндө техниканын жетишсиздигинен таштанды чыгаруу маселеси чечилбей, таштанды чыгаруунун тарифтери иштелип чыгып, жергиликтүү кеңеш тарабынан бекитилген.

Корутундулар жана сунуштар:

ААнын аймагында кооптуу же тоо-кен өндүрүшү жок, жаратылыш парктары жок, ошондуктан негизги экологиялык маселелер катуу тиричилик калдыктарын башкарууга байланыштуу. Полигондордун абалы жана таштандыларды ташып чыгаруу жана көмүү үчүн зарыл болгон жайлардын жоктугу жакынкы келечекте ААнын экологиялык абалына өтө терс таасирин тийгизиши мүмкүн. Кырдаалды жакшыртуу үчүн катуу таштанды калдыктары (КТК) полигонду рекультивациялоо, таштандыларды ташып чыгарууну уюштуруу боюнча иш-чаралар, ошондой эле долбоор толукталганда жогорудан келген маалыматты пайдалануу боюнча чоң долбоор каралган.

7.3. Экологиялык проблемалар

Артыкчылык

Мүмкүн болгон чаралардын жалпы сүрөттөлүшү

Күтүлгөн жыйынтыктар жана убакыт

Болжолдуу наркы ( миң Ом )

Катуу калдыктар полигонунун абалын жакшыртуу

Ак-Жар айылындагы таштанды таштоочу жайды рекультивациялоо

2024-2025

500 000

Таштандылардан айлана-чөйрөнүн булганышын алдын алуу

Таштанды челектерин орнотуу

2024-2026

1,000,0

Таштандыларды кайра иштетүүчү жабдууларды сатып алуу

2023-2024

4752,0

БААРЫ

15752,0

8-БӨЛҮМ. ЖЕРГИЛИКТҮҮ БЮДЖЕТ

8.1. (таблица) Бюджеттик каражаттар (миң сом)

Категория

факт

күтүлгөн

прогноз

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Бюджеттин кирешелери:

48751,8

90301,2

86453,6

92954,2

102743,6

116550,5

127863,5

Салык кирешеси

47683,8

55500,5

61577,3

68769,1

770904,1

87422,8

98224,8

Салык агенти толоочу киреше салыгы

39825,5

48415,0

54615,0

60896,0

70031,0

80535,0

92615,2

Патенттин негизинде салык

2822,9

3131,5

2781,5

2781,5

2781,5

2781,5

2781,5

Кыймылсыз мулкко салык

157,8

141,6

165,1

165,1

165,1

165,1

165,1

Транспорттук каражаттарга салык

2706,4

2549,7

2649,7

2649,7

2649,7

2649,7

2649,7

Жер салыгы-огород

169,5

150,0

150

150,0

150,0

150,0

150,0

Жер салыгы-дыйкан чарба

0

0

0

903,8

903,8

903,8

903,8

Айыл чарбасына арналб.жер салыгы

1180,2

1105,7

1216,0

1216,0

1216,0

1216,0

1216,0

Алынган официалдуу трансферттер

5390,6

19553,5

8959,5

8959,5

8959,5

8959,5

8959,5

Салыктык эмес кирешелер

3281,9

15247,2

15916,8

16104,0

16759,6

20168,2

20679,2

Жер казынасын пайдалануу укугуна лицензияны кармоо учун акы

594,5

437,0

437,0

437,0

437,0

437,0

437,0

Калктуу конуштарда жер ижарасы учун акы

120

210,0

215,0

218,0

220,0

225,0

230,0

Жайыт ижарасы учун акы

993,7

2178,4

2850,0

2850,0

2850,0

2900,0

3100,0

Жерди кайра болуштуруу фондунун жерлеринин ижарасы учун акы

851,5

755,8

755,8

770,0

780,0

810,0

850,0

Жаратылыш активдерин пайдалануу учун толом

4765,2

7215,0

4556,3

4556,3

4556,3

4556,3

4556,3

Таштандыларды ташып чыгаруу учун жыйым

52,2

705,0

3400,0

3570,0

3748,5

3935,9

4014,6

Таза сууга болгон төлөм

0

807,8

602,0

602,0

602,0

3560,0

3560,0

Мектепке чейинки кошумча кызмат корсотуу акысы

2901,6

2938,2

3100,7

3100,7

3565,8

3744,0

3931,3

Мамлекеттик инвестициялар программасы (рб)

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Өнүктүрүү фонддору (облустук / райондук)

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Бюджеттер аралык трансферттер (СДГ ж. б.)

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Муниципалдык насыялар

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

БАРДЫГЫ

48751,8

90301,2

86453,6

92954,2

102743,6

116550,5

127863,5

Учурдагы чыгымдар

48751,8

90301,2

86453,6

92954,2

102743,6

116550,5

127863,5

Өнүктүрүү бюджетинин чыгымдары

-

-

-

-

-

БАРДЫГЫ

48751,8

90301,2

86453,6

92954,2

102743,6

116550,5

127863,5

Баланс

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

8.2. Ресурстарга анализ жүргүзүү

Ат-Башы айыл аймагынын жергиликтүү бюджетин жогорулатууда келечектүү планга КРнын Министрлер Кабинетинин 2022-жылдын 26-декабрындагы №713 Токтомго ылайык  жайыт планын жогорулатуу менен жетишүү. Тактап айтканда бекитилген планга 1096,6 миң сомго кошумча  1753,4 миң сомго жогорулатып жалпысы 2850,0 миң сомго жеткирүү.

Тазалык жыйым үчүн чогултууну айыл аймагы боюнча айына 100 сомдон түтүн башына  чогултуу жүргүзүп 705,0 миң сомдон 3400,0 миң сомго көтөрүү.

Ача-Кайынды айылы боюнча таза ичүүчү сууга төлөмдү чогултуу менен 602,0 миң сомго көтөрүү.

Айыл аймагы боюнча сугат сууга төлөмдөрдү чогултуу менен 51,6 миң сомго көтөрүү

менен жалпысы №713 Токтомго ылайык 6903,6 миң сомго жеткирүү пландалды.

Ат-Башы, Ак-Жар айылдарына таза суу тартуу иштери пландалгандыктан 2027-жылдан баштап таза сууга болгон төлөм 3560,0 миң сомго жогорулашы күтүлөт. 

Айыл ймагындагы муниципалдык айыл чарба багытына арналбаган жер участкаларын жана Айыл чарба багытындагы жер участкаларын инвентаризациядан кайрадан өткөрүп ижарага берүү менен жоргорулатуу

Алыскы жана ортонку жайыттарга чыккан малдардын санын тактоо менен жайыт акыны чогултуу жолу менен.

2025-жылдан баштап жер салыгына киргизилген моратория алынып бюджетке кирешелер көтөрүлөт.

8.3. Функциялар боюнча бюджеттин чыгымдары (миң сом)

Функционалдык классификациянын бөлүмдөрү

факт

күтүлгөн.

прогноз

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Жалпы багыттагы мамлекеттик кызматтар

30215,6

40627,5

40314,0

42173,8

49274,0

64437,0

66934,8

Коргоо

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0

0

Коомдук тартип жана коопсуздук

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0

0

Экономикалык маселелер

89,0

1096,6

2850,0

2850,0

2850,0

2900,0

          3100,0

Турак жай жана коммуналдык кызматтар

7873,5

9861,2

10540,4

10658,1

11237,7

11798,6

15388,5

Саламаттык сактоо

Эс алуу, спорт, маданият жана дин

-

4521,5

4924,8

5182,6

5488,5

5543,8

5654,5

Билим берүү

7445,4

18089,9

22819,1

24202,1

28598,3

29167,3

30625,6

Социалдык коргоо

3128,3

6203,3

5005,3

4887,6

5295,1

5703,8

6160,1

БАРДЫГЫ

48751,8

90301,2

86453,6

92954,2

102743,6

116550,5

127863,5